ΠΡΑΞΕΙΣ ΝΟΗΜΑΤΟΣ Του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΖΙΑΚΑ .

ΠΡΑΞΕΙΣ ΝΟΗΜΑΤΟΣ 

(Του Παναγιώτη Ζιάκα)

Τα γραπτά είναι σαν τα νησιά. Μοιάζουν αποκομμένα απ’ τη στεριά, μετέωρα στη μέση της θάλασσας, αποτελούν ωστόσο την προεξοχή μιας βαθύτερης γεωγραφικής δομής η οποία έχει μεν τοπικό χαρακτήρα, όσο όμως προχωράς προς τον βυθό συνειδητοποιείς πως αυτό που φαινόταν τοπικό γίνεται ευρύτερο και διαχρονικότερο. Έτσι και τα γραπτά, μολονότι αντανακλούν έναν συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, αποτελούν αναπόφευκτα μέρος μιας γενικότερης «πολιτισμικής γεωγραφίας». Ελπίζω, το άρθρο αυτό να μην αποτελεί εξαίρεση.  

Δανείζομαι τον τίτλο «Πράξεις Νοήματος» από το ομότιτλο βιβλίο του Jerome Bruner,(1) καθώς είναι ένα ιδιαιτέρως αντιπροσωπευτικό δείγμα της σημασίας που οφείλουμε να δίνουμε στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι προσπαθούν να νοηματοδοτήσουν τη ζωή τους και τις πράξεις τους. 

Μιλώντας για αθλητισμό γενικά, άρα για προσπάθεια επίτευξης συγκεκριμένων στόχων μέσω της καθημερινής υπέρβασης των ατομικών ορίων και για ποδόσφαιρο ειδικότερα, άρα για ομαδικό παιχνίδι, με όλο το πολιτισμικό βάρος και βάθος της έννοιας, η προσπάθεια αυτή αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία, καθώς η βασική μέριμνα όλων όσων επιχειρούν να εμπλακούν και να συνεισφέρουν σ’ έναν αθλητικό σύλλογο, πρέπει να είναι η δημιουργία του κατάλληλου περιβάλλοντος εντός του οποίου πολλοί διαφορετικοί άνθρωποι, με τις ιδιαίτερες καταβολές τους και τα συστήματα αυτοπροσδιορισμού και αναφοράς τους, επιχειρούν να συνεργαστούν και να αλληλεπιδράσουν. Κάτι τέτοιο είναι εξ ορισμού πολύπλοκο, πόσο μάλλον όταν ο τελικός στόχος είναι η παρουσίαση των αποτελεσμάτων αυτής της συνεργασίας και η ευρύτερη αποδοχή τους από το κοινό. 

Αν και τα αποτελέσματα μιας τέτοιας προσπάθειας αφορούν ένα πλήθος διαφορετικών πεδίων, αυτό που γίνεται συνήθως είναι να δίνεται προτεραιότητα στα βαθμοθηρικά αποτελέσματα, κάτι που είναι λογικό και αναμενόμενο, μιας και αυτά τα αποτελέσματα είναι απολύτως χειροπιαστά και μετρήσιμα, δεν είναι όμως λογική, ούτε θα πρέπει να είναι αναμενόμενη η παράλληλη υποβάθμιση της προσπάθειας για τη διαμόρφωσης ενός ιδανικού περιβάλλοντος ανάπτυξης και εξέλιξης των αθλητών αλλά και όλων όσων συμμετέχουν στη διαδικασία.  

Η προσπάθεια αυτή μπορεί να μην είναι πάντα άμεσα παρατηρήσιμη ή ορατή και σίγουρα δεν είναι πάντα κατανοητό για τον εξωτερικό παρατηρητή, το σύνολο των παραγόντων που αλληλεπιδρούν στην διαμόρφωση αυτού του περιβάλλοντος και η ευκολία με την οποία, χωρίς την κατάλληλη εποπτεία, ότι χτίζεται με ιδιαίτερο μόχθο μπορεί να καταρρεύσει. 

«Φαινόταν χαρισματικός, αλλά το ταλέντο δεν φτάνει για να γίνει κάποιος σπουδαίος. Χρειάζεται να έχει και τύχη, να βρεθεί στην κατάλληλη ομάδα και το σωστό περιβάλλον».

Τα παραπάνω λόγια ανήκουν στον Νίκο Γκάλη. Τα είπε αναφερόμενος στον Michael Jordan.(2) Αξίζει τον κόπο να σταθούμε σ’ αυτά τα λόγια. Είναι το απόσταγμα μιας ζωής μέσα στα γήπεδα. Πέρα από το ταλέντο και την σκληρή προσπάθεια, πρέπει να έχει ο αθλητής την τύχη να βρεθεί στο κατάλληλο περιβάλλον. 

Το ερώτημα λοιπόν που αναδύεται είναι: Τι έχουμε κάνει στον τόπο μας για να συμβάλλουμε στη διαμόρφωση αυτού του περιβάλλοντος για ένα ιστορικό σύλλογο όπως είναι ο Κιλκισιακός;  

• Έχουμε εμπνευστεί από  τα κλασικά αθλητικά ιδεώδη και ιδανικά; 
• Έχουμε μια ξεκάθαρα αποκρυσταλλωμένη φιλοσοφία; 
• Έχουμε διαμορφώσει έναν μακροχρόνιο προγραμματισμό;  
• Ποιος είναι ο ιδανικός χρονικός ορίζοντας ενός τέτοιου προγραμματισμού; 
• Έχουμε ορίσει μεσοπρόθεσμους και βραχυπρόθεσμους στόχους μέσα από τη διαδικασία υλοποίησής των οποίων οδηγούμαστε στον απώτερο σκοπό; 

• Έχουμε εφαρμόσει μια συγκεκριμένη μεθοδολογία που ανταποκρίνεται στη φιλοσοφία, τους σκοπούς και τους στόχους; 
• Υπάρχει το κατάλληλο παιδαγωγικό - εκπαιδευτικό περιβάλλον; 
• Έχουμε επιστημονική τεχνογνωσία και τον κατάλληλο εποπτικό μηχανισμό; 

Όποιος επιχειρήσει να απαντήσει στα παραπάνω ερωτήματα το πιθανότερο είναι να επηρεαστεί από τα προσωπικά του βιώματα ή τα συμφέροντα, τολμώ ωστόσο να υποθέσω πως ανεξάρτητα με το τι μπορεί να ειπωθεί δημοσίως, ο καθένας μέσα του γνωρίζει πως ελάχιστα έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια. Όχι πως δεν έγιναν προσπάθειες ή δεν υπήρξαν άνθρωποι με όραμα. Έγιναν όμως οι προσπάθειες προς τη σωστή κατεύθυνση; Υπήρχε εκείνο το είδος συλλογικής συνείδησης που να εγγυάται τη διαμόρφωση της κατάλληλης αθλητικής κουλτούρας; Είναι ευρέως κατανοητό πόσο θεμελιώδης παράγοντας είναι η κουλτούρα του συλλόγου για την ανάδειξη εκείνων των ποιοτικών χαρακτηριστικών που διαμορφώνουν την ιστορική διαδρομή μιας ομάδας; Δύσκολα μπορούμε να αποφύγουμε τις υποκειμενικές ερμηνείες επιχειρώντας να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα.  

Μπορεί μέσω της εμπλοκής του Ατέρμωνα στον Κιλκισιακό να δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για τη διαμόρφωση ενός τέτοιου περιβάλλοντος; 

Μια τέτοια προσπάθεια, αν ολοκληρωθεί με επιτυχία κι ένας αθλητικός – επιχειρηματικός οργανισμός όπως ο Ατέρμων αναλάβει την πρωτοβουλία για το αύριο του Κιλκισιακού, είναι μεν μια αναγκαία συνθήκη, δεν είναι όμως από μόνη της ικανή. Είναι αναγκαία καθώς ο Ατέρμων στην παρούσα φάση μπορεί να εγγυηθεί μια σειρά από μέσα και προϋποθέσεις. Δεν είμαι βέβαιος πως υπάρχει άλλος οργανισμός που μπορεί στη δεδομένη χρονική περίοδο να εγγυηθεί περισσότερα.  

Για να γίνει ωστόσο αυτή η συνθήκη ικανή, θα πρέπει η ομάδα να στελεχωθεί σε όλες τις θέσεις με τα κατάλληλα πρόσωπα, με ανθρώπους που θα δεσμευτούν με το όραμα του συλλόγου και που με τον τρόπο τους, τη συμπεριφορά και τον επαγγελματισμό τους θα είναι καθημερινοί πρεσβευτές και εγγυητές του. Θα πρέπει επίσης η τοπική κοινωνία να αγκαλιάσει την προσπάθεια και να δώσει την απαραίτητη πίστωση χρόνου.(3) 

Μόνο έτσι η προσπάθεια θα αποκτήσει νόημα. Κι όσοι εργάζονται για την υλοποίηση της θα αισθάνονται πως συμμετέχουν σε κάτι όμορφο και δημιουργικό. Τίποτα δεν γίνεται χωρίς αυτό το συναίσθημα στο τέλος της ημέρας. 

Πριν ολοκληρώσω θα ήθελα, μιας που μιλάμε για ποδόσφαιρο, να θυμηθούμε το επιμύθιο που συνοδεύει την ιστορία της Barcelona, έστω κι αν στον μεταμοντέρνο κόσμο μας ακόμα και μια τέτοια φράση – σύμβολο κινδυνεύει να κηλιδωθεί.

Κάτι περισσότερο από ένας σύλλογος.(4) 

Μπορεί να αποτελέσει πραγματική έμπνευση μια τέτοια φράση; Μπορούμε ως άτομα ή ως ομάδες ανθρώπων να είμαστε κάτι περισσότερο από τον εαυτό μας; Αν βασιστούμε στην ιστορία ή απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι αρνητική. Οι περισσότερες ανθρώπινες προσπάθειες δεν ξεπερνούν, στην καλύτερη περίπτωση, την μετριότητα. Λίγες φωτεινές εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν έναν γενικότερο κανόνα. Μπορούμε, στις περιπτώσεις που αυτό επιβάλλεται, να έρθουμε σε ρήξη με το παρελθόν, τις παραδοχές ή τις καταβολές μας και να επαναπροσδιορίζουμε τις προτεραιότητες και τις προσδοκίες μας οι οποίες συνήθως γίνονται οι αιτίες της συμπεριφοράς μας; 

Αισθάνομαι πως πρόκειται για ερωτήματα που αξίζει να απαντηθούν, να μην παρερμηνευτούν ως αυτονόητα ή ρητορικά. 

Υ.Γ. 

Φαντάζομαι πως πλέον, μετά από όλα όσα ζήσαμε τον τελευταίο καιρό, κάθε σκέψη ή πράξη μας θα προσδιορίζεται από ένα χρονικό ορόσημο. Πριν και μετά την πανδημία. Η συναίσθηση της εύθραυστης φύσης μας, της βιολογικής και της κοινωνικής, αναπόφευκτα δημιουργεί στον καθένα μας την ανάγκη να αποδείξει πρώτα στον ίδιο του τον εαυτό πως είναι άξιος, έστω και στον δικό του μικρόκοσμο, να διαφυλάξει αυτήν την ευθραυστότητα. Γεννιέται έτσι μια σπίθα χρέους και η δέσμευση με τα ιδανικά που το συνοδεύουν. Δεν είναι εύκολο. Ο νόμος της αδράνειας μπορεί να υψώσει παντού αναχώματα. Αυτό όμως που περιγράφω, έστω και με έναν όχι απολύτως σαφή τρόπο, δεν είναι παρά ένας μηχανισμός. Δεν είναι ο πιο σύντομος. Ούτε ενδεχομένως ο πιο αποτελεσματικός. Σίγουρα όμως είναι αυτός που θέτει τις πιο στέρεες βάσεις και που σε αντίθεση με μια αμιγώς μηχανιστική ή στοχοθηρική προσέγγιση συνδυάζει την λογική με την ευαισθησία. Τις δύο αλληλένδετες διαστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης μέσα από τις οποίες ο άνθρωπος υφαίνει το προσωπικό του αφήγημα και νοηματοδοτεί τον εαυτό του και τη θέση του στον κόσμο. Είναι από το χρέος που αναδύεται το όραμα κι από το όραμα το νόημα, που διαμορφώνει τη κοσμοθεωρία μας και δίνει αξιοπρέπεια στην ύπαρξή μας. Κι αν όλα αυτά μπορούν να διανθιστούν με αμέτρητα υποκειμενικά πρόσημα, οι άνθρωποι κάποιες φορές, μέσα από τις δυσκολίες, τυχαίνει να θυμόμαστε όσα μας ενώνουν και αντλούμε εκείνη την καθαρότητα στη ματιά που μας βοηθάει να συνειδητοποιήσουμε πως κάπου υπάρχει μια, έστω και ανεπαίσθητη, ευρύτερα ωστόσο αποδεκτή και διαχρονική αντικειμενικότητα.  

Ή έτσι τουλάχιστον θα έπρεπε να γίνεται.(5) 

Σημειώσεις: 

1. Πράξεις Νοήματος, Jerome Bruner, Εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα». 

2. Δηλώσεις του Νίκου Γκάλη για τον Michael Jordan με αφορμή το ντοκιμαντέρ που προβάλλεται αυτήν την περίοδο από το Netflix. 

3. Μια αναγκαία συνθήκη αντιπροσωπεύει μια συνθήκη που πρέπει να υφίσταται προκειμένου να προκύψει ένα αποτέλεσμα. Μια ικανή συνθήκη αντιπροσωπεύει μια συνθήκη που, αν υφίσταται, εγγυάται το εν λόγω αποτέλεσμα. Η διατύπωση μιας συνθήκης που είναι συνάμα αναγκαία και ικανή είναι το πιο ικανοποιητικό αποτέλεσμα μιας έρευνας. 

       4. Στις 17/1/1968, ο τότε πρόεδρος της Μπαρτσελόνα Ναρθίς ντε Καρέρας, είπε για πρώτη φορά το σύνθημα «Mes que un club» (κάτι παραπάνω από ένας σύλλογος), μπροστά στους ανθρώπους του Φράνκο και έμεινε στην ιστορία για πάντα, κάνοντας περήφανο κάθε καταπιεσμένο Καταλανό!  Η Ισπανική κυβέρνηση είχε στείλει εκπρόσωπο, προκειμένου να κάτσει δίπλα στον νέο πρόεδρο της Μπάρτσα και να ελέγξει τι θα πει και πως θα το πει. Σημειωτέον: Απαγορευόταν ο πρόεδρος των «μπλαουγκράνα» να μιλήσει στα Καταλανικά και να ξεστομίσει οτιδήποτε «εμπρηστικό». Ο Ναρθίς ντε Καρέρας, δεν θέλησε να πάει κόντρα στους κανόνες (δεν ήταν άλλωστε πολέμιος του Φράνκο), όμως ταυτόχρονα κατάφερε να στείλει ένα μήνυμα ενότητας, ένα μήνυμα περηφάνιας. «Η Μπαρτσελόνα είναι κάτι παραπάνω από ένας σύλλογος», είπε με νόημα κοιτάζοντας τον εκπρόσωπο της κυβέρνησης και συνέχισε: «Η Μπαρτσελόνα είναι κάτι περισσότερο από μια Κυριακή που βλέπουμε την ομάδα μας να παίζει. Είναι πολλά περισσότερα απ’ όλα αυτά. Είναι ένα πνεύμα ριζωμένο μέσα μας και τα χρώματά της τα αγαπάμε πάνω απ’ όλα». 

       5. Η σύγκρουση μεταξύ της υποκειμενικής με την αντικειμενική πραγματικότητα, του τρόπου δηλαδή με τον οποίο ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και τη θέση του στον κόσμο και το πώς πραγματικά είναι ο κόσμος αυτός,  αλλά και τα αποτελέσματα της σύγκρουσης αυτής στον τρόπο με τον οποίο ο καθένας νοηματοδοτεί τη ζωή του και τις πράξεις του απλώνεται σε όλα τα πεδία των ανθρωπιστικών επιστημών.  

           -  Η Ψυχολογία μας πληροφορεί για τα βασικά διλήμματα που καλείται να λύσει ο άνθρωπος στην οντολογική του πορεία, όπως το «Ποιος είμαι;» ή «Τι αξίζω;».  

            - Στη Φυσική Αγωγή οι δύο βασικοί προσανατολισμοί είναι: 1. Ο προσανατολισμός στο Εγώ,  2. Ο προσανατολισμός στη προσπάθεια, στο έργο. Θεωρείται ιδιαιτέρως σημαντική η στροφή της εκπαιδευτικής -  προπονητικής διαδικασίας προς ένα περιβάλλον προσανατολισμένο κατά κύριο λόγο στην προσπάθεια, στη προπονητική διαδικασία και δευτερευόντως στο αποτέλεσμα.  

            - Στη Φιλοσοφία τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί μια πολύ σημαντική διάκριση ανάμεσα στην προσανατολισμένη σε κάποιον τελικό σκοπό ανθρώπινη δράση και στην ανθρώπινη δράση που είναι προσανατολισμένη στην επικοινωνία και τη συνεργασία.  

            Παίρνοντας ως δεδομένο τον εγγενή ορθολογισμό που ενυπάρχει στην ίδια τη γλώσσα καθώς και πως σύμφωνα με τα πιο σύγχρονα δεδομένα για την εξέλιξη των ανθρώπινων σχέσεων βασικός σκοπός κάθε αλληλεπίδρασης είναι κατ’ αρχήν η αποτελεσματική επικοινωνία και η συνεννόηση, μπορούμε, συνεκτιμώντας όλα τα παραπάνω, να αντιληφτούμε πόσο θεμελιώδης είναι ο ρόλος της διαμόρφωσης του κατάλληλου περιβάλλοντος ανάπτυξης και εξέλιξης των ανθρώπων που εμπλέκονται σε μια συλλογική δραστηριότητα, όπως είναι ένας αθλητικός – ποδοσφαιρικός οργανισμός, καθώς και του χρόνου που απαιτείται για να αποκρυσταλλωθεί και να εδραιωθεί ένα τέτοιο περιβάλλον.